استان هرمزگان(بندرعباس)یکی ازکهن ترین بنادرکشتیرانی درکشورمان به حساب می اید و محل دادستد وبارگیری کالاهای تجاری وغیره بوده وبستری برای فراگیری موسیقی و استفاده ازعود(بربط)� وسازهای دیگرمانند (جفتی-دهل-کسر-پی په-جهله)وسازهای دیگربعنوان وسیله ای برای درامدوهنرو سرگرمی مردم بوده� است . عود به عنوان یکی ازآلات موسیقی دربندرعباس (جرون-زرون-گمرون-گامرون) و جزایر اطراف و روستاها و شهرهای کوچک وبزرگ استفاده می شده و یکی از سازهای رایج دراستان است.
دهل
یکی ازاصلی ترین آلات� موسیقی بومی� استان هرمزگان� به شمار می آید و در سنن و مراسم خاص (اهل هوا یا زار) ومراسم بومی مثل جشن ها وعزاداری� استفاده می شود .
شکل ظاهری دهل
دهل همانند بیشترسازهای کوبه ای ازچوب درختان درست می شود . مانند استوانه ، مخروطی شکل و توخالی می باشد که یک سر آن کوچکترازسر دیگر است.
پوشش این ساز از پارچه های رنگی و زیبا و بنا به سلیقه هنرمند است و یا به نحوه ی استفاده از ساز یا نوع اجرای مراسم بستگی دارد .
طول این ساز60الی 70 سانتی مترمی باشد و از پوست حیوانات مانند ( گاو-گوسفند) درست می شود .
نوع صدا
ساختار صدا بستگی به نوع پوست و کلفتی ونازکی آن دارد . هرچه پوست نازکتر باشد صدا تریبل (تیز) وهرچه کلفت ترباشد باس(بم) می باشد . دربعضی از صداها به خاطر نازکی پوست ، نوازنده ازحنا برای تغیرصدا یا برای زیبایی پوست استفاده می کند . حنا روی پوست را پوشانده و صدای دهل راکمی بم می کند . در دهل ، سرکوچک ، پوست نازکتر وسربزرگ آن پوست کلفت تراست. �
کسر
یکی دیگراز سازهای کوبه ای استان هرمزگان می باشد که ظاهری همانند دهل اما کوچکتر از آن دارد ولی نحوه ی اجرا ونوع ضرباهنگ ها متفاوت می باشد . نوازنده این سازباید شخصی باتجربه باشد چون درریتم بندری نواختن(کسر)بسیار مهم می باشد و ترنم خاصی را به موسیقی می دهد .
درموسیقی سنتی ، کسر ریتم های متفاوتی اجرا می کند که باید شنیده شود .
پی په
یکی دیگرازسازهای کوبه ای هرمزگانی هاست که تمام کننده درریتم بندری می باشد . درموسیقی بندری (دهل) شروع کننده ریتم ، ( کسر) زینت دهنده ریتم و (پی په) پرکننده یا تکمیل کننده ریتم می باشد .
پی په فضاهای خالی ریتم را با ضرباهنگها پرمی کند . یک پی په نوازخوب می تواند درموسیقی بومی نتهای زینتی وجالب اجرا نماید . پی په� درموسیقی بندری جایگاه باس(بیس) را دارد . نواختن پی په توسط یک چوب به طول 25سانت که انحنای خاصی دارد و از چوب درختانی مانند (کنار، کرت ، کهور و غیره) می باشد اجرا می گردد .
تخته
نوعی چوب برش داده شده می باشد که به صورت گروهی اجرا می شود و در موسیقی بومی جایگاه خاصی دارد . این تخته یک جفت چوب مستطیل شکل بوده و دارای دسته چوبی می باشد که نوازنده بتواند به راحتی ازآن استفاده نماید . درموسیقی ، هماهنگی تخته نوازان بسیارمهم می باشد چون درنوع ریتم اثرمی گذارد واین هماهنگی شادابی درریتم را بیان می کند .
بلاسی (حلب)
به وسیله یک میله یا چوب ، ضربه محکمی به وسط یک سر حلب وارد می کنند تا یک فرورفتگی درآن به وجود بیاید و توسط� دوچوب بر آن می کوبند .
جهله
همان کوزه آب است که ازگل درست می شود و به عنوان سازی درموسیقی محلی هرمزگان استفاده می شود .
جهله یکی از سازهای بومی خلیج فارس واستان هرمزگان می باشد که اغلب درشهرمیناب و درکارگاه سفال گری ساخته می شود. برخی گروهای سنتی ایرانی نیز دردستگاه های مختلف ازآن استفاده می کنند .
جفتی
مهمترین سازبادی بومی هرمزگان که ازنی ساخته می شود . این سازکاملا دست ساز است وبا دقت فراوان ساخته می شود . جفتی از دو نی توخالی به طول 20 الی22سانتی مترتشکیل شده . بعضی ازانواع جفتی دارای شش بند یا هفت بند است . تعداد سوراخ های روی جفتی بستگی به تبحرنوازنده دارد . تعدادی از نوازندگان حرفه ای این ساز سوراخ های خاصی راروی سازایجاد می کنند تا بتوانند راحت تر از آن استفاده نمایند . یکی مهمترین ویژگیهای این ساز ، نوازندگی با دو ساز می باشد . یکی ازنی های جفتی صدای بم ودیگری صدای دارد و در فاصله های خاصی اجرا می شود . صدای تولید شده بستگی به «سرپیک»� دارد یا همان « قمیش » یا « دهنی » .
سرپیک
در سرپیک ازنی های کوچک تراستفاده می شود که یک طرف آن باز و طرف دیگر آن مسدود می باشد . سازنده شکافی برآن ایجاد می کند به طوری که نی ازآن جدا نگردد و صدای موردنظرازآن بیرون بیاید . ساخت سرپیک بسیار سخت ودشوار می باشد حتی گاهی باید چند نی راخراب کرد تا به صدای دلخواه رسید . دمیدن درجفتی بسیار دشوارمی باشد و به تمرین زیادی بستگی دارد.
مصطفی قاسمی زاده
واحدموسیقی حوزه هنری هرمزگان